اسرائیل در شام چه می‌خواهد؟
سقوط حکومت «بشار اسد» در دسامبر ۲۰۲۴ و روی کار آمدن دولت موقت تحت رهبری «احمد الشرع» که با نام «ابومحمد الجولانی» سرکردگی «هیات تحریرالشام» را در دست داشت، نقطه عطفی در تاریخ معاصر سوریه بود.
این تحول، خلأ قدرتی را ایجاد کرد که بازیگران منطقه‌ای به‌ویژه رژیم اشغالگر قدس از آن برای پیشبرد منافع استراتژیک خود بهره‌برداری کردند.
حملات گسترده اسرائیل به زیرساخت‌های نظامی، تحقیقاتی و لجستیکی سوریه، همراه با مداخلات هدفمند در مناطق دروزی‌نشین مانند سویدا، نشان‌دهنده یک استراتژی چندوجهی است که فراتر از پاسخ به تهدیدات فوری است. در این نوشتار به بررسی این استراتژی چند وجهی خواهیم پرداخت.
تنش‌های میان سوریه و اسرائیل ریشه در عوامل تاریخی، ژئوپلیتیکی و استراتژیک دارد که به دهه‌های گذشته بازمی‌گردد و همچنان در تحولات خاورمیانه نقش کلیدی ایفا می‌کند
ریشه‌های تنش در شامات: تحلیلی ژئوپلیتیکی و تاریخی
تنش‌های میان سوریه و اسرائیل ریشه در عوامل تاریخی، ژئوپلیتیکی و استراتژیک دارد که به دهه‌های گذشته بازمی‌گردد و همچنان در تحولات خاورمیانه نقش کلیدی ایفا می‌کند.
نقطه آغاز این تنش‌ها به جنگ ۶روزه ۱۹۶۷ بازمی‌گردد؛ زمانی که اسرائیل بلندی‌های جولان، منطقه‌ای استراتژیک در جنوب غربی سوریه را اشغال کرد. این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی مرتفع و نزدیکی به دمشق و شمال اسرائیل، اهمیت نظامی و امنیتی بالایی دارد.
اشغال جولان که تا امروز ادامه دارد، نه‌تنها نقض حاکمیت ملی سوریه تلقی می‌شود بلکه به یکی از محورهای اصلی اختلاف تبدیل شده است.
توافق آتش‌بس ۱۹۷۴ که منطقه حائلی در جولان ایجاد کرد، نتوانست تنش‌ها را به‌طور کامل رفع کند، زیرا اسرائیل در سال ۱۹۸۱ به‌طور یک‌جانبه این منطقه را ضمیمه خاک خود کرد؛ اقدامی که جامعه جهانی آن را به رسمیت نشناخته است.
سوریه به دلیل موقعیت ژئواستراتژیک خود در قلب خاورمیانه، به‌عنوان حلقه‌ای کلیدی در محور مقاومت و به طور ویژه بین ایران و حزب‌الله لبنان عمل می‌کرد. با وجود سقوط دولت بشار اسد اما حملات اسرائیل به سوریه نه تنها پایان نیافته بلکه تشدید شده است.
نظریه «هژمونی منطقه‌ای» نشان می‌دهد که اسرائیل با این اقدامات به دنبال ایجاد برتری استراتژیک در منطقه است. جنگ سوریه از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۴ و سقوط دولت بشار اسد در دسامبر ۲۰۲۴، خلأ قدرتی را ایجاد کرد که به اسرائیل فرصت داد تا مداخلات خود را افزایش دهد.
در ماه‌های گذشته حملات هوایی اسرائیل به زیرساخت‌های نظامی، انبارهای تسلیحاتی و بنادر استراتژیک مانند لاذقیه و طرطوس با هدف تضعیف پتانسیل بازسازی نظامی سوریه و قطع مسیرهای لجستیکی محور مقاومت انجام شده است.
در این پیوند، نظریه «دولت‌های شکننده» توضیح می‌دهد که اسرائیل از بی‌ثباتی داخلی سوریه برای پیشبرد اهداف خود از جمله ایجاد مناطق حائل در جنوب سوریه و حمایت از اقلیت‌هایی مانند دروزی‌های سویدا، بهره‌برداری می‌کند. این اقدامات با هدف ایجاد شکاف‌های قومی و مذهبی و جلوگیری از ظهور یک دولت قوی در دمشق صورت می‌گیرد.
بازطراحی نظم منطقه‌ای از رهگذر تضعیف ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی سوریه
یکی از اهداف اصلی اسرائیل در حملات اخیر به سوریه، بازطراحی نظم خاورمیانه در راستای منافع استراتژیک خود است.
مفهوم «خاورمیانه جدید» که در اظهارات مقامات صهیونیستی مانند «بنیامین نتانیاهو» و «یسرائیل کاتس» مطرح شده، به دنبال ایجاد ساختاری منطقه‌ای است که در آن کشورهای دارای پتانسیل تبدیل به قدرت‌های منطقه‌ای تضعیف شوند.
وریه به دلیل موقعیت ژئواستراتژیک خود در قلب خاورمیانه و هم‌مرزی با اسرائیل، همواره تهدیدی بالقوه برای تل‌آویو بوده است. حتی پس از سقوط بشار اسد، پتانسیل بازسازی قدرت نظامی و سیاسی سوریه در آینده می‌تواند برای اسرائیل نگران‌کننده باشد.
اسرائیل با اتخاذ راهبرد «تهی‌سازی پیش‌دستانه»، زیرساخت‌های دفاعی و نظامی سوریه، حمل و نقل و بنادر و حتی مراکز تحقیقاتی را هدف قرار داده است.
بر اساس گزارش‌ها، بیش از ۹۰ درصد از تسلیحات نظامی سوریه از جمله جنگنده‌ها و سامانه‌های پدافند هوایی در این حملات نابود شده‌اند. این اقدامات تحت عنوان جلوگیری از دسترسی گروه‌های افراطی مانند داعش به تسلیحات انجام شده، اما هدف اصلی، تضعیف دائمی توان نظامی و استراتژیک سوریه است تا این کشور نتواند در آینده به‌عنوان یک بازیگر مؤثر در برابر اسرائیل عمل کند.
این استراتژی با تخریب بنادر لاذقیه و طرطوس، مسیرهای لجستیکی محور مقاومت به‌ویژه برای حزب‌الله لبنان را مختل کرده و توانایی سوریه برای ایفای نقش در محور مقاومت را کاهش داده است.
بهره‌برداری از اقلیت دروزی برای ایجاد منطقه حائل
یکی از جنبه‌های برجسته استراتژی‌های صهیونیستی، بهره‌برداری از اقلیت دروزی در استان سویدا برای ایجاد منطقه حائل در جنوب سوریه است. دروزی‌ها، که حدود ۳ درصد از جمعیت سوریه را تشکیل می‌دهند، به دلیل پیوندهای فرهنگی و مذهبی با دروزی‌های ساکن بلندی‌های جولان اشغالی، از منظر اسرائیل یک گروه استراتژیک برای نفوذ در سوریه به شمار می‌آیند.
این پیوندها، که ریشه در قبیله «بنی‌معروف» دارد، به اسرائیل امکان می‌دهد تا از دروزی‌ها به‌عنوان اهرمی برای نفوذ در جنوب سوریه استفاده کند.
به گزارش رسانه‌ها، درگیری‌های فرقه‌ای اخیر در سویدا بین دروزی‌ها و قبایل بادیه‌نشین مورد حمایت دولت موقت جولانی شدت گرفته و منجر به کشته شدن حدود ۲۵۰ نفر شده است. اسرائیل با مداخله نظامی، از جمله حملات پهپادی به مواضع ارتش سوریه در سویدا و دمشق، مدعی شده که هدفش حمایت از غیرنظامیان دروزی است.
با این حال، چهره‌هایی مانند «ولید جنبلاط» این اقدامات را تلاشی برای دامن زدن به درگیری‌های فرقه‌ای و بی‌ثباتی در سویدا با هدف تجزیه سوریه می‌دانند. ایجاد منطقه حائل در جنوب سوریه، به‌ویژه در قنیطره، درعا و سویدا از اهداف اعلام‌شده یسرائیل کاتس است.
به زعم صهیونیست‌ها این منطقه باید عاری از تسلیحات سنگین باشد تا از تبدیل شدن جنوب سوریه به پایگاهی مشابه جنوب لبنان تحت نفوذ حزب‌الله جلوگیری شود. اسرائیل با اشغال بیش از ۸۰۰ کیلومتر مربع از اراضی جنوب سوریه از جمله جبل الشیخ و بخش‌هایی از درعا، به دنبال تثبیت این منطقه حائل است.
رژیم صهیونیستی با اشغال بیش از ۸۰۰ کیلومتر مربع از اراضی جنوب سوریه و ادعای حمایت از دروزی‌ها، در پی ایجاد منطقه حائل در جنوب این کشور به‌ویژه در قنیطره، درعا و سویدا است
بی‌اطمینانی به جولانی و نفوذ ترکیه
دولت موقت ابومحمد الجولانی که تحت حمایت ترکیه عمل می‌کند، از منظر اسرائیل یک عامل بی‌ثباتی بالقوه است. جولانی، با پیشینه فعالیت در گروه‌های تروریستی مانند «جبهه النصره»، با وجود اظهارات انفعالی خود مبنی بر عدم تمایل به جنگ با اسرائیل، مورد اعتماد تل‌آویو نیست. اسرائیل به دلیل حمایت آنکارا از گروه‌های مخالف اسرائیل و تحرکات نظامی در شمال سوریه علیه کردهای مورد حمایت آمریکا، ترکیه را به‌عنوان یک رقیب منطقه‌ای می‌بیند.
اسرائیل با تخریب زیرساخت‌های نظامی سوریه، از جمله پدافندهای هوایی، انبارهای موشکی و مقرهای وزارت دفاع و ستاد کل ارتش، تلاش می‌کند تا این کشور را در وضعیت ضعف دائمی نگه دارد.
این رویکرد تضمین می‌کند که حتی در صورت تغییر قدرت در دمشق، هیچ نیروی قوی و مردمی نتواند از پتانسیل‌های نظامی سوریه علیه اسرائیل استفاده کند. همچنین، این اقدامات نفوذ ترکیه در سوریه را محدود می‌کند زیرا آنکارا به دنبال گسترش نفوذ خود در شمال و شرق سوریه است. این استراتژی با رقابت ژئوپلیتیکی اسرائیل و ترکیه در منطقه هم‌خوانی دارد.
تجزیه سوریه: سناریوی مطلوب اسرائیل
«تجزیه سوریه» یکی از سناریوهای محتمل در استراتژی اسرائیل است. ایجاد مناطق خودمختار در جنوب، به‌ویژه در سویدا می‌تواند به‌عنوان گامی در راستای این هدف تلقی شود. کارشناسان صهیونیستی از ایجاد یک منطقه خودمختار دروزی‌نشین در سویدا سخن گفته‌اند که به‌عنوان منطقه حائل عمل کند. این استراتژی می‌تواند زمینه‌ساز نفوذ بیشتر اسرائیل در جنوب و حتی انتقال احتمالی بخشی از جمعیت فلسطینی غزه به این منطقه باشد.
تجزیه سوریه با نظریه دولت‌های شکننده هم‌خوانی دارد که در آن قدرت‌های خارجی از طریق تشدید اختلافات قومی و مذهبی، کشورها را به واحدهای سیاسی کوچکتر تقسیم می‌کنند. صهیونیست‌ها با حمایت از دروزی‌ها و ایجاد بی‌ثباتی در سویدا، به دنبال ایجاد شرایطی هستند که توجیهی برای مداخلات نظامی آینده فراهم کند.
علاوه بر دروزی‌ها، اسرائیل از کردهای شمال شرق سوریه نیز به‌عنوان ابزاری برای مهار نفوذ ترکیه استفاده می‌کند. حمایت تل‌آویو از نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) می‌تواند به ایجاد یک منطقه خودمختار کردی منجر شود که نه‌تنها ترکیه را تضعیف می‌کند، بلکه از شکل‌گیری یک دولت قوی در دمشق جلوگیری می‌کند.
استراتژی تجریه سوریه می‌تواند زمینه‌ساز نفوذ بیشتر صهیونیست‌ها در جنوب این کشور و حتی انتقال احتمالی بخشی از جمعیت فلسطینی غزه به این منطقه باشد
نتیجه
حملات اسرائیل به سوریه در سال ۲۰۲۵ بخشی از یک استراتژی چندوجهی برای بازطراحی نظم خاورمیانه، تضعیف زیرساخت‌های استراتژیک سوریه، بهره‌برداری از اقلیت دروزی و جلوگیری از ظهور یک دولت قوی در دمشق است.
این اقدامات، با وجود محکومیت‌های بین‌المللی، نشان‌دهنده عزم اسرائیل برای تثبیت قدرت منطقه‌ای خود در شرایط بی‌ثباتی سوریه است.
با این حال، ادامه این سیاست‌ها می‌تواند به تشدید تنش‌های منطقه‌ای و درگیری‌های گسترده‌تر منجر شود. رژیم صهیونیستی با ادعای حمایت از دروزی‌ها سعی در عملی کردن نقشه همیشگی خود برای حضور دائمی در سوریه را دارد.
منابع:
الجزیره: خبیر عسکری: ۳ أهداف ضربتها إسرائیل فی سوریا جوا تحضیرا لهجوم بری
دویجه وله: ما هی مصالح وأهداف إسرائیل فی سوریا؟
بی بی سی عربی: “هذا هو الهدف الاستراتیجی الأکبر لإسرائیل فی سوریا” – مقال رأی فی مجلة بریطانیة
الشرق الاوسط: التدخُّل الإسرائیلی فی سوریا… ما الأهداف وما الرسالة؟
الجزیره: أهداف إسرائیل من غاراتها علی سوریا وحسابات الإدارة الجدیدة
Asharq Al-Awsat: Israeli Intervention in Syria… What are the Goals and the Message?
Atlantic Council: Five questions (and expert answers) about Israel’s strikes against Syria
هیچ دیدگاهی درج نشده - اولین نفر باشید